Ένα έργο τέχνης: Η «Νοσταλγία» του Ταρκόφσκι

Ένα από τα μεγαλύτερα έργα τέχνης παγκοσμίως, που συμπυκνώνει την ύπαρξη και τι ανησυχίες του σκηνοθέτη και όσων νιώθουν την ύπαρξή τους να συνταυτίζεται με ανησυχίες και ερωτήματα διαχρονικά, ενίοτε αξεπέραστα αλλά σαφώς κυρίαρχα.

ΥΠΟΘΕΣΗ

O Andrei (Oleg Yankovskiy) ταξιδεύει στην Ιταλία συνοδευόμενος από τη νεαρή μεταφράστρια Eugenia (Domiziana Giordano) ψάχνοντας στοιχεία για τη ζωή ενός Ρώσου συνθέτη του 18^ου αιώνα, του Pavel Sosnovsky, που είχε ζήσει μέρος της ζωής του σ’ αυτή τη χώρα. Ο Andrei νοσταλγεί τη σύζυγό του που έχει μείνει πίσω και την πατρίδα του. Αναπτύσσει μια ταραχώδη σχέση με τη νεαρή γυναίκα που τον συνοδεύει, με την οποία μάλιστα στην αρχή της ταινίας φαίνεται πως ίσως γίνουν ζευγάρι… χωρίς ωστόσο να αναπτύσσουν μεταξύ τους οικειότητα ή σαρκική επαφή. Στα λουτρά της Αγίας Αικατερίνης, συναντούν τον Domenico (Erland Josephson) έναν περιθωριοποιημένο μεσήλικα, που η τοπική κοινωνία θεωρεί παράφρονα μετά την αποκάλυψη ότι κρατούσε έγκλειστη την οικογένειά του για πολλά χρόνια. Ο πρωταγωνιστής της ταινίας γοητεύεται από την προσωπικότητα του Domenico με τον οποίο ανακαλύπτει πως μοιράζονται κοινές υπαρξιακές ανησυχίες.

Σ’ αυτή την ταινία του Tarkovsky είναι εμφανής η επιρροή από το ψυχόδραμα του Bergman. Ο κεντρικός ήρωας, επηρεασμένος από τη συνάντηση με τη νεαρή Eugenia και τον παράφρονα Domenico, οδηγείται προς την ατομική κάθαρση.

ΚΡΙΤΙΚΗ

Ο Ταρκόφσκι γύρισε την ταινία αυτή ενώ βρισκόταν σε αυτοεξορία στην Ιταλία. Η νοσταλγία του ρώσου  διανοούμενου  δεν είναι βέβαια μόνον η νοσταλγία του ταξιδευτή μακριά από την πατρίδα του, αλλά ταυτόχρονα και η νοσταλγία που προκαλεί το εσωτερικό ταξίδι του ανθρώπου, ο οποίος ψάχνει να βρει τις παλιές βεβαιότητες. Όπως τονίζει ο ίδιος ο σκηνοθέτης: «Η νοσταλγία είναι ένα πλήρες συναίσθημα, ολοκληρωτικό. Με άλλα λόγια, μπορεί κανείς να αισθάνεται νοσταλγία μένοντας στη χώρα του κοντά στους δικούς του. Παρά την ύπαρξη μιας ευτυχισμένης οικογένειας, ο άνθρωπος μπορεί να υποφέρει από νοσταλγία, μόνο και μόνο επειδή νιώθει πως η ψυχή του είναι περιορισμένη και δεν μπορεί να την απλώσει όπως εκείνος θα ήθελε».
Και αλλού: «Δεν με ενδιέφερε η ανάπτυξη της πλοκής, η αλυσίδα των γεγονότων, από ταινία σε ταινία αισθανόμουν ολοένα λιγότερο την ανάγκη τους. Με ενδιέφερε πάντοτε ο εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου, και για μένα ήταν πολύ φυσικό να κάνω ένα ταξίδι στην ψυχολογία την οποία μου υποδείκνυε η στάση ζωής του ήρωα, στις λογοτεχνικές και πολιτισμικές παραδόσεις που θεμελίωναν τον πνευματικό κόσμο. Γνωρίζω καλά ότι από εμπορική άποψη θα ήταν πολύ πιο πλεονεκτικό να κινούμε από μέρος σε μέρος, να δείχνω πλάνα από διάφορες και περίεργες οπτικές γωνίες, να χρησιμοποιώ εξωτικά τοπία και εντυπωσιακούς εσωτερικούς χώρους».

ΒΡΑΒΕΙΑ

Στο Φεστιβάλ Καννών του 1983 απέσπασε:

– το Bραβείο Καλύτερης Σκηνοθεσίας (Andrei Tarkovski)

– το Bραβείο FIPRESCI (Andrei Tarkovski)

– το  Βραβείο Οικουμενικής Επιτροπής (Andrei Tarkovski)

– Υποψηφιότητα για Χρυσό Φοίνικα

[movie-info]